Voor stikstofberekeningen moet gebruik worden gemaakt van het rekeninstrument Aerius Calculator. Dit programma wordt jaarlijks geactualiseerd door het RIVM. De actualisatie van dit jaar liet even op zich wachten, maar nu is duidelijk dat er in het nieuwe jaar meteen ook een nieuwe versie van het programma beschikbaar komt. Op 13 januari 2022 wordt Aerius geactualiseerd.

Welke gevolgen heeft dit voor uw plan of project?

Voor plannen en projecten waarvoor nog een stikstofberekening moet worden uitgevoerd zal er weinig veranderen qua planning. Wanneer het moment van besluit over uw plan of project door bevoegd gezag plaatsvindt vóór 13 januari 2022, dan kunt u nog uit de voeten met de huidige versie van Aerius. Is het aannemelijk dat het moment van besluit pas na inwerkingtreding van de nieuwe versie zal plaatsvinden, dan is voor toestemmingverlening een berekening met de nieuwe Aerius vereist.

Heeft u al een stikstofberekening, maar heeft het bevoegd gezag nog geen besluit genomen over uw plan of project? Dan zijn er twee scenario’s: Wanneer het moment van besluit nog voor de nieuwe versie van Aerius mogelijk is, dan volstaat de huidige berekening die u reeds heeft. Wanneer het bevoegd gezag pas na inwerkingtreding van de nieuwe Aerius een besluit zal nemen, dan heeft u een actualisatie van uw stikstofonderzoek nodig. Wij voorzien u graag van een passende offerte voor deze actualisatie.

Ons advies: voor nieuwe aanvragen is het zinvol om op de nieuwe versie van Aerius te wachten.

Wat gaat er inhoudelijk wijzigen door de nieuwe Aerius?

Naast de jaarlijkse actualisatie van de achtergrondinformatie over onder andere emissiefactoren en habitattypen, is er met de jurisprudentie over de A15 ook een grotere wijziging: tot nu toe werd wegverkeer uitsluitend meegenomen tot een afstand van 5 km vanaf de bron. Deze afkapgrens is vervallen. Daartegenover stond dat alle overige bronnen geen afkapgrens kenden. Dit verschil in berekening is opgelost doordat nu bij het berekenen van stikstofneerslag voor toestemmingverlening een maximale rekenafstand van 25 km voor alle typen emissiebronnen wordt gehanteerd.

Voor plannen en projecten met veel verkeersbewegingen heeft dit tot gevolg dat de emissie over een grotere afstand tot overschrijding van de grenswaarde kan leiden. Voor andere emissiebronnen, bijvoorbeeld agrarische bronnen, geldt dat deze emissie maximaal tot 25 km wordt meegenomen in de berekening. Wat het specifieke effect voor uw plan of project is, dat kunnen wij voor u onderzoeken zodra de nieuwe versie van Aerius beschikbaar komt op 13 januari 2022.

Wij snappen dat dit nieuws vragen kan oproepen, onze milieuplanologen en ecologen staan dan ook klaar om u van passend advies te voorzien: info@sab.nl.

Wie SAB zegt, zegt Edwin. Al ruim 25 jaar is Edwin Harleman een vertrouwd gezicht binnen onze organisatie. Van beginnend jurist tot vakgroephoofd en van vestigingsmanager van SAB Eindhoven tot mede-directeur; Edwin maakte het allemaal mee. Hoe het kan dat SAB na 25 jaar nog steeds zijn favoriete bedrijf is, hoe Edwin de toekomst van de ruimtelijke ordening in Nederland ziet en wat jullie nog niet wisten over Edwin? Je leest het hier.

Pieken en dalen

Net als veel andere sectoren is de ruimtelijke ordening conjunctuurgevoelig. In de jaren ’80 van de vorige eeuw beleefde SAB zware tijden. Toen Edwin in 1996 als jurist bij SAB begon was de weg omhoog ingezet. SAB groeide in rap tempo door en Edwin trad in 2005 toe tot het management als vakgroephoofd van de juristen. In 2008 werd hij vestigingsmanager van onze locatie in Eindhoven, maar enkele jaren later kondigde een nieuwe crisis zich aan. Edwin: “In die jaren hebben we veel mensen moeten laten gaan. Het was een spannende tijd. Andere bureaus vielen om en ik heb me vaak afgevraagd of we het zouden overleven. Gelukkig gebeurde dat wel.”

Inmiddels is Edwin al 10 jaar manager bij SAB, sinds 2019 samen met stedenbouwkundige Arnold Meijer. En omdat het bedrijf weer volop groeit en door ontwikkelt, wordt er naarstig gezocht naar een ondernemende adviseur ter aanvulling van het directieteam.

Hoe blijft het leuk?

Over de vraag hoe 25 jaar werken bij hetzelfde bedrijf leuk blijft, hoeft Edwin niet lang na te denken. “SAB is een heel gaaf bedrijf. Het mooiste aan onze organisatie vind ik de vele vakgebieden die we onder één dak hebben. Ik ben natuurlijk jurist en dat lijkt soms een beetje droog en stoffig, maar dat is slechts een klein stukje van ons vak. Bij SAB heb ik altijd collega’s om me heen die een totaal andere achtergrond hebben. Ecologen die veel weten van natuur, ontwerpers die mooie plannen maken, onderzoekers die uitblinken in hun vakgebied… Het blijft heel boeiend om dagelijks te werken met collega’s die veel weten en van wie ik kan leren. Daarnaast vind ik het erg leuk om als jurist én directeur met 1 been in de inhoud en met 1 been in het managen van onze mensen te staan.”

De ontwikkeling van de ruimtelijke ordening

Klimaatverandering, de energietransitie en de komst van de Omgevingswet zijn een paar termen die het werk in de ruimtelijke ordening nu en in de toekomst flink veranderen. Edwin: “Ons werk is complexer geworden. Je moet veel meer dan voorheen rekening houden met milieuaspecten en natuur heeft een belangrijkere rol gekregen. Het zijn mooie uitdagingen voor ons.” Ook de arbeidsmarkt is flink veranderd. “We beleven nu een enorme krapte. Rond de eeuwwisseling trok het werk enorm aan, maar toen was het nog vrij gemakkelijk om mensen te vinden. Ook nu willen we doorgroeien, vooral om ervoor te zorgen dat elk vakgebied heel robuust is vertegenwoordigd binnen SAB. Maar door de krapte op de arbeidsmarkt moeten we ons erbij neerleggen dat die groei wat langzamer gaat dan we zouden willen.

De man achter de manager

Hoewel zijn enthousiasme voor de ruimtelijke ordening en voor SAB groot is, weet Edwin tijd vrij te maken voor zijn vele hobby’s. Zo is hij in het weekend graag op zijn mountainbike in het bos te vinden en doet hij al jaren vrijwilligerswerk bij het Filmhuis in Dieren. Muziek -in het bijzonder progressive rock- luisteren, verzamelen en spelen is een andere passie van Edwin. En zijn grootste trots? Dat zijn zonder twijfel zijn kinderen. “Inmiddels zijn ze al uit huis, 24 en 22 zijn ze nu. Wat ik nooit had verwacht is dat ze beide op hun eigen manier in de voetsporen van ons als ouders zijn getreden. Onze jongste dochter studeert geschiedenis, zoals haar moeder ook deed. En onze oudste is hard op weg om in mijn vakgebied terecht te komen: ze studeerde landschapsarchitectuur en volgt nu een master climate studies.”

Op naar de toekomst

Edwin kijkt met veel vertrouwen naar de toekomst van de ruimtelijke ordening in Nederland én de toekomst van SAB. “In de ruimtelijke ordening is er altijd iets te doen. Wij Nederlanders houden van ordenen, dat alles er keurig uitziet is en dat alle functies goed zijn verdeeld. Ons team is goed voorbereid op de grote uitdagingen die we voor de komende tijd zien in de ruimtelijke ordening: de energietransitie, natuurinclusief ontwerpen en bouwen én de implementatie van de Omgevingswet. Ik heb er veel zin in om daar samen met ons fantastische team de komende jaren de schouders onder te zetten.”

Omgevingsvisie en omgevingsplan:
waarom je toch echt nu aan de slag moet

Het lijkt allemaal nog ver weg: uiterlijk in 2024 moet iedere gemeente een omgevingsvisie hebben vastgesteld en voor het omgevingsplan is 31 december 2029 de deadline. Maar er staan al eerder flinke veranderingen op stapel en daarom is het verstandig om nu al aan de slag te gaan. Hoe je zo’n visie en plan opstelt en welke manieren er zijn om een goede start te maken? Twee van onze planologen leggen het graag uit.

Waarom moeten we NU aan de slag?

Omgevingsvisie: zorgvuldigheid kost tijd
De omgevingsvisie is een langetermijnvisie voor de hele fysieke leefomgeving van een gemeente. Landschap, milieu, gezondheid, natuur, veiligheid, leefbaarheid, bereikbaarheid; de omgevingsvisie gaat over al deze -en nog meer- onderwerpen. Omdat deze visie zo veelomvattend is, is het belangrijk om voldoende tijd te nemen voor het proces, vertelt onze planoloog. Want zoveel thema’s; zoveel belanghebbenden. “Er is tijd nodig om een breed gedragen visie op te stellen. We merken dat participatie van inwoners, stakeholders en de gemeenteraad heel waardevol is, maar dat die goed gepland moet worden. Door op tijd te beginnen met het opstellen van een omgevingsvisie kun je ervoor zorgen dat je op het juiste moment in je proces de juiste input krijgt van de belanghebbenden. Zo heb je nog voldoende mogelijkheden om het proces zorgvuldig in te richten.”

Omgevingsplan: huidige procedures na juli ’22 niet meer geldend
Een omgevingsplan legt de juridische regels vast voor activiteiten die gevolgen (kunnen) hebben voor de fysieke leefomgeving. In 2029 moet elke gemeente een omgevingsplan hebben vastgesteld. Dat is nog ver weg, maar de overgangsfase begint al op 1 juli 2022. Alle gemeenten krijgen vanaf die dag via het wettelijk overgangsrecht een omgevingsplan van rechtswege; het tijdelijke omgevingsplan. Dit betekent dat de procedures zoals we die nu kennen niet meer mogelijk zijn. Afwijken van het geldende plan kan vanaf juli 2022 op 2 manieren: via een wijzigingsbesluit, of via een buitenplanse omgevingsplanactiviteit (opa). De eerste mogelijkheid is het makkelijkst toe te passen wanneer een raamwerk voor het omgevingsplan al gereed is. De tweede mogelijkheid, de opa, heeft als nadeel dat er een concreet bouwplan moet zijn, uitgewerkt in vergunningaanvraag. Voor de ontwikkeling van een paar woningen gaat dit waarschijnlijk nog wel lukken, maar voor een groter gebied is deze regeling veel te specifiek.

Onze andere planoloog benadrukt de noodzaak voor gemeenten om zo snel mogelijk een eigen omgevingsplan op te stellen: “Een basis-omgevingsplan is het minimale dat je op 1 juli nodig hebt: een raamwerk met een basisset aan regels, dat je gaandeweg verder kunt invullen en dat de basis vormt voor het vaststellen van wijzigingsbesluiten. Je kunt het je echt niet veroorloven om na 1 juli 2022 in een vacuüm terecht te komen waarin je geen instrumenten hebt om plannen uit te voeren. Kijk maar eens naar de woningbouwopgave. Die is zo groot dat we ons geen stilstand kunnen veroorloven. En dat is wat er vanaf juli 2022 gebeurt als we nu niets doen.”

“De woningbouwopgave is zo groot, je kunt het je echt niet veroorloven om na 1 juli 2022 in een vacuüm terecht te komen waarin je geen instrumenten hebt om plannen uit te voeren.”

De praktijk

Hoe komen we tot een omgevingsvisie?
Wij werken momenteel aan veel verschillende omgevingsvisies en geven graag een inkijkje in hoe wij dit aanpakken, bijvoorbeeld bij de gemeenten Heumen, Montferland en Brummen. Onze planoloog: “In Heumen zijn we al goed op weg met de omgevingsvisie en werken we toe naar de afronding van een belangrijke stap: het koersdocument. Het koersdocument geeft een eerste richting van de toekomstige fysieke ontwikkelingen weer en helpt om de nog te maken keuzes inzichtelijk te maken. Over die koers en de keuzes daarin, gaan we natuurlijk in gesprek met inwoners en stakeholders. Dat helpt ons om de koers nog scherper te formuleren. Eigenlijk zijn we dan al heel ver en hebben we alles voorbereid om de omgevingsvisie zelf te gaan opstellen”.

Onze planoloog vervolgt: “De gemeente Brummen heeft ervoor gekozen om eerst een beleidsneutrale versie van de omgevingsvisie op te stellen. Daarin brengen we al het huidige beleid met bijbehorende doelstellingen en ambities op thema’s en gebieden bij elkaar. Dit vormt het vertrekpunt om te gaan dromen over de toekomst en een nieuwe stip op de horizon te gaan zetten”. Ook onze andere planoloog is betrokken bij ons werk in Brummen: “Het mooie aan onze opdracht in Brummen is dat we gelijktijdig werken aan de basis voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. We zorgen er zo voor dat beide kerninstrumenten goed op elkaar aansluiten en één geheel vormen, onder andere door met dezelfde gebiedsindeling te werken.”

“Het koersdocument […] helpt om de nog te maken keuzes inzichtelijk te maken.”

Hoe maak je een omgevingsplan?
De eerste stap naar een omgevingsplan is het opstellen van een basis-omgevingsplan: een raamwerk met een basisset aan regels. Veel gemeenten beginnen met een pilot-omgevingsplan voor één kern. Onze andere planoloog vertelt: “In de gemeente Oude IJsselstreek begonnen we bijvoorbeeld met een pilot voor de kern Etten. Van daaruit zoomen we uit en gaan we steeds meer richting een basis-omgevingsplan voor de hele gemeente. Zodra dit er helemaal ligt kan de gemeente deze in in de komende jaren steeds verder gaan invullen. Wanneer je eenmaal een basis-omgevingsplan hebt, ben je als gemeente al zo ver!”.

“Wanneer je eenmaal een basis-omgevingsplan hebt, ben je als gemeente al zo ver!”

Alle juridische regels uit het (basis) omgevingsplan worden vanaf 1 juli gedigitaliseerd en gepubliceerd in het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Wij werken nu al met diverse softwarepakketten en zetten plannen om naar deze software. Hierdoor ontdekken we wat er nog beter kan en kunnen we de juridische regels nog beter opstellen. Dat helpt opdrachtgevers natuurlijk alleen maar verder. Onze andere planoloog is bovendien lid van één van de kernteams van de landelijke praktijkproef over standaarden voor het omgevingsplan. Deze proef vindt plaats in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). “Met deze praktijkproef onderzoeken we wat er nodig is om de overgang na 1 juli zo soepel mogelijk te laten verlopen”, vertelt onze andere planoloog.

Nog niet begonnen? Zo helpen we jou op weg

Naast dat wij intensief samen met gemeenten aan visies en plannen werken, denken we soms ook alleen mee bij vragen, of helpen we gemeenten op weg waar dat nodig is.

Routekaart
Onze andere planoloog: “Als een gemeente niet weet hoe ze het best kan starten met een omgevingsplan, dan geven wij tips en adviezen. Dat doen we bijvoorbeeld in de gemeente Buren, waar we aan de hand van een routekaart advies geven over hoe zij de transitieperiode na 1 juli zo goed mogelijk kan ingaan. Met concrete handvatten en acties.” Omdat de omgevingsvisie en het omgevingsplan nieuwe instrumenten zijn, is het opstellen ervan soms nog pionieren. Dat geldt zeker voor het omgevingsplan. Maar door een duidelijke route te bepalen en de juiste prioriteiten te stellen kunnen we onzekerheden omzetten in kansen.

Koersdocument
De gemeenten Duiven en Westervoort hebben we geholpen bij het opstellen van het koersdocument voor de omgevingsvisie. Onze planoloog: “De gemeenten vroegen ons om mee te denken over aansprekend kaartmateriaal om hun visie aan te scherpen en te verduidelijken. Dat hebben we met plezier gedaan”. Een heldere aanpak met goed doordachte tussenstappen, waarover inwoners, stakeholders en de gemeenteraad kunnen meedenken, zorgen ervoor dat visie en plan breed gedragen instrumenten kunnen zijn. Met een een basis-omgevingsplan ben je als gemeente al heel ver om ervoor te zorgen dat óók de komende jaren grote fysieke opgaven –zoals de woningbouwopgave– op gemeenteniveau aangepakt kunnen worden.

Een goed advies is het halve werk

Gaat jouw gemeente binnenkort ook van start met het opstellen van een omgevingsvisie of omgevingsplan? Of zijn jullie al bezig en hebben jullie vragen? Wij denken graag met jullie mee en zijn altijd te porren voor een adviesgesprek. Bel ons gerust als je eens van gedachten wilt wisselen!

“Adviesgesprekken geven veel energie, juist omdat je zoveel van elkaar kunt leren.”

Omgevingswet brengt alle milieuaspecten samen

Op 1 juli 2022 treedt de Omgevingswet in werking. Initiatiefnemers, plantoetsers, adviseurs en onderzoekers die te maken krijgen met milieuaspecten zoals geluid, externe veiligheid, stikstof en andere aspecten, zullen vanaf dat moment op een heel nieuwe manier te werk gaan. Een betere manier, vinden wij. De Omgevingswet brengt alle milieuaspecten samen in één wet en laat de afweging -welke milieubelasting op welke plek aanvaardbaar is- zo veel mogelijk bij de lokale overheid. Een goede ontwikkeling, die aansluit bij de groeiende aandacht voor het milieu en die veel mogelijkheden biedt voor de toekomst. Waarom wij dit vinden en hoe wij gemeenten en initiatiefnemers helpen om goed voorbereid te zijn op de nieuwe situatie, legt onze milieuplanoloog Holger Rodoe graag uit in dit artikel.

Groeiende aandacht

“Stikstof maakt meer kapot dan alleen natuur”, “Slimme ramen moeten geluidsoverlast Schiphol verminderen”, “Fijnstof veroorzaakt ruim 300.000 voortijdige sterfgevallen per jaar in de EU”. Het zijn zomaar een paar krantenkoppen die we de afgelopen weken tegenkwamen. Dagelijks brengen de media nieuws over stikstof, geluidsoverlast, fijnstof en andere milieuaspecten. De vraag hoeveel milieubelasting goed is voor een mens, is een centrale vraag in onze maatschappij geworden. Er is steeds meer kennis over en aandacht voor de leefomgeving en hoe die bijdraagt aan een gezonde en veilige manier van leven.

Van goede ruimtelijke ordening naar goede leefomgeving

Op dit moment is er voor elk milieuaspect dat invloed heeft op onze leefomgeving een eigen wet of regeling. Met de Omgevingswet, die halverwege komend jaar in werking treedt, worden allerlei milieuregels samengevoegd in één wet. Dat zal een grote impact hebben op bouwprojecten, natuur en landschap. Onder de huidige wet worden plannen getoetst aan een ‘goede ruimtelijke ordening’. In de Omgevingswet komt een ‘veilige en gezonde leefomgeving en goede omgevingskwaliteit’ centraal te staan. Een veel bredere kijk, aldus Holger: “Niet alleen de ordening van onze schaarse ruimte is dus belangrijk; ook milieuaspecten als geluid, geur, veiligheid en gezondheid krijgen een prominente plek in toekomstige omgevingsplannen en daarmee in de manier waarop we ons land de komende decennia gaan vormgeven.”

Gemeenten pakken grotere rol

“Op dit moment worden veel regels en normen ten aanzien van milieuaspecten opgelegd door de Rijksoverheid. Maar de overheidslaag die het beste kan beoordelen welke plannen goed zijn voor de lokale schaarste ruimte en of een plan past bij de lokale manier van leven, is de gemeente”, legt Holger uit. De Omgevingswet hanteert daarom het principe ‘decentraal, tenzij…’. Gemeenten kunnen straks met maatwerk een eigen stempel drukken op de regelgeving over allerlei milieuaspecten. Waar nu bijvoorbeeld nog landelijke normen gelden voor het aspect geluid, kan een gemeente onder de Omgevingswet zelf beleidskaders ten aanzien van geluid opnemen in het omgevingsplan. Zo komen we overal tot regels die passen bij de feitelijke en wenselijke situatie. “Geen ‘one size fits nobody’ meer, maar een op maat gemaakte regeling voor de eigen gemeente”, aldus Holger.

Alle kaders op één plek

Naast milieuregels die nu op nationaal niveau worden vastgesteld zullen ook regels die nu al lokaal worden opgesteld, straks onderdeel zijn van het omgevingsplan. De Monumenten- of Erfgoedverordening, de Huisvestingsverordening en de Algemeen Plaatselijke Verordening worden bijvoorbeeld overgenomen in het omgevingsplan. Het resultaat is één toetsingskader voor een gezonde omgevingskwaliteit. Holger legt uit dat dit voordelen voor alle belanghebbenden heeft: “Het betekent voor gemeentemedewerkers dat zij een gemakkelijker instrument hebben om mee te werken. En dat geldt ook voor initiatiefnemers van plannen. Zij kunnen straks alle noodzakelijke informatie in één digitaal document vinden.”

Zo helpen wij gemeenten én initiatiefnemers

Wij zijn blij dat milieuaspecten een essentieel onderdeel vormen van de omgevingswet en we zijn overtuigd van de meerwaarde hiervan. Daarom helpen we onze opdrachtgevers enthousiast op weg richting de nieuwe situatie. Holger: “We ondersteunen gemeenten bijvoorbeeld om de juiste afweging te maken over nieuwe lokale regels voor een gezonde leefomgeving. We maken aan de hand van een meetlat duidelijk welke afwegingsruimte lokale beleidsmakers hebben rondom de milieuaspecten in het omgevingsplan. We begeleiden participatietrajecten met ambtenaren, de gemeenteraad en andere stakeholders om scherp in beeld te krijgen welke vorm van maatwerk een gemeente wenselijk vindt.”
We helpen initiatiefnemers om hun visie en ideeën te laten aansluiten bij toekomstige omgevingsplannen. Wij houden bij het uitvoeren van onderzoek al rekening met toekomstige wetgeving. Daarmee ontzorgen we onze opdrachtgevers en bieden we advies vanuit de meest actuele inzichten, wet- en regelgeving.

Voorbeelden van afwegingen per milieuaspect

Bij het opstellen van het omgevingsplan krijgen gemeenten de belangrijke taak om zelf een beleidsafweging te maken over allerlei milieuaspecten. Afhankelijk van het type milieuaspect is een gemeente hiertoe verplicht of niet. Holger: “Bij externe veiligheid wordt de term ‘aandachtsgebied’ geïntroduceerd. In zo’n aandachtsgebied is het uitvoeren van onderzoek naar het aspect externe veiligheid verplicht.” Voor externe veiligheid gelden vanuit het Rijk, ook na invoering van de Omgevingswet, nog vaste normwaarden voor bijvoorbeeld weg-, water- en spoortrajecten.

Hoogspanningsleidingen vormen een milieuaspect dat niet verplicht in elk omgevingsplan meegenomen moet worden. Vanuit het streven naar een gezonde leefomgeving kan het wel wenselijk zijn om dit aspect in het omgevingsplan op te nemen. Een gemeente kan in dat geval besluiten aandachtsgebieden met betrekking tot hoogspanningsleidingen te introduceren. In zulke gebieden is het onwenselijk om (zeer) kwetsbare objecten te realiseren.

Een ander voorbeeld van een milieuaspect waarvoor elke gemeente een eigen afweging kan maken vormen trillingen door spoorwegen. Ook hiervoor gelden vanuit de Omgevingswet geen vaste afstanden. Gemeenten kunnen op voorhand helderheid scheppen voor initiatiefnemers van nieuwe projecten door in het Omgevingsplan een zone rondom het spoor als aandachtsgebied aan te wijzen. Voor ontwikkelingen binnen dat aandachtsgebied is dan een trillingenonderzoek vereist.

Al met al zijn er bij het omgevingsplan vaste waarden, gebieden en contouren voor diverse milieuaspecten die moeten worden meegenomen. Holger: “Aan de hand van onze meetlat maken wij voor gemeenten graag inzichtelijk welke aanvullende keuzemogelijkheden er verder nog zijn. We kijken samen met onze opdrachtgevers in hoeverre deze andere aspecten relevant zijn en adviseren om ze wel of niet op te nemen in een specifiek omgevingsplan.”

 

De Ladder voor duurzame verstedelijking onder de Omgevingswet

Iedereen die werkt aan stedelijke ontwikkelingen kent sinds 2012 de ‘Ladder voor duurzame verstedelijking’. Ook de Omgevingswet, die komend jaar in werking treedt, bevat deze Ladder. Wat blijft hetzelfde en wat wordt anders? Hoe de toekomst van dit instrument er uitziet onder de Omgevingswet leggen we graag uit.

Het begin van de Ladder

De Ladder voor duurzame verstedelijking – kortweg ‘de Ladder’ – is in het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) opgenomen als een ‘motiveringsvereiste’ en vindt een plek in de toelichting van het bestemmingsplan. Het doel van de Ladder is het nastreven van zorgvuldig ruimtegebruik in Nederland. Ontwikkelingen die worden aangemerkt als een ‘nieuwe stedelijke ontwikkeling’ moeten de Ladder doorlopen. Dit betekent dat de behoefte aan deze nieuwe stedelijke ontwikkeling moet worden aangetoond én dat voor ontwikkelingen buiten het bestaand stedelijk gebied gemotiveerd moet worden waarom deze niet binnen het bestaand stedelijk gebied kunnen worden ontwikkeld.

Na de invoering van de Ladder in 2012 zijn veel procedures gevoerd bij de Raad van State. Bij veel mensen is daardoor altijd het gevoel blijven hangen dat het instrument onnodig vertragend werkt en een sta-in-de-weg vormt bij ruimtelijke ontwikkelingen. Toch zal de Ladder straks ook deel uitmaken van de Omgevingswet.

Plek van de Ladder in de Omgevingswet

De Ladder is straks terug te vinden in artikel 5.129g van het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl), één van de AMvB’s bij de Omgevingswet (dit artikel is aan het einde van dit bericht te vinden). De Ladder is opgenomen als een instructieregel voor het omgevingsplan, specifiek gericht op het beschermen van landschappelijke of stedenbouwkundige waarden en cultureel erfgoed.

De Omgevingswet kent drie typen instructieregels: ‘in acht nemen’, ‘betrekken bij’ en ‘rekening houden met’. De eerste soort is dwingend, de andere twee geven een bestuursorgaan een zekere beoordelingsvrijheid om bij goede redenen af te wijken van de instructieregel. Voor de Ladder is gekozen voor het type ‘rekening houden met’. Dit maakt dat er ruimte zal zijn om ontwikkelingen waarvan de behoefte niet kan worden aangetoond, toch door te zetten, omdat de totaalafweging aan belangen gunstig uitpakt. Hierbij is het van belang dat: “het gaat om een afweging van de ontwikkelingsbehoefte met oog voor de toekomstige ruimtebehoefte en de ontwikkeling van de omgeving waarin het gebied ligt” (Nota van Toelichting van het Invoeringsbesluit Omgevingswet).

Toekomstige definitie ‘Stedelijke ontwikkeling’

We duiken verder in het nieuwe wetsartikel en zoomen in op de definitie van een ‘stedelijke ontwikkeling’. De bestaande definitie van wat een ‘stedelijke ontwikkeling’ is, is rechtstreeks in het nieuwe artikel is opgenomen. In lijn met de huidige jurisprudentie moet, bij het bepalen of sprake is van een nieuwe stedelijke ontwikkeling, beoordeeld worden in hoeverre er sprake is van een nieuw of groter planologisch ruimtebeslag en/of een functiewijziging. Het beoogde en huidige planologische regime moeten daarbij met elkaar vergeleken worden. Een verleende omgevingsvergunning voor een omgevingsplanactiviteit waarbij wordt afgeweken van het omgevingsplan mag daarbij ook worden meegenomen. De Omgevingswet beoogt verder geen andere werking van de Ladder. Dat betekent dat nog steeds de (kwantitatieve én kwalitatieve) behoefte van de ontwikkeling moet worden bepaald op het niveau van het verzorgingsgebied van de ontwikkeling. Visies en afspraken op regionaal of provinciaal niveau mogen ook onder de Omgevingswet gebruikt worden bij het opstellen van de onderbouwing.

Toekomstige definitie ‘bestaand stedelijk gebied’

Net als in de huidige situatie zal ook onder de Omgevingswet voor stedelijke ontwikkelingen buiten het bestaand stedelijk gebied een extra motiveringsplicht gelden waarom de ontwikkeling niet binnen het bestaand stedelijk gebied kan worden gerealiseerd. De wettekst is op dit gebied uitgebreid door niet alleen te spreken over ‘buiten stedelijk gebied’, maar ook over ‘buiten het stedelijk groen aan de rand van de bebouwing van stedelijk gebied’. In de praktijk betekent dit geen inhoudelijke verandering. ‘Stedelijk groen’ is nu immers onderdeel van het begrip ‘bestaand stedelijk gebied’ in het Bro, maar is dat onder het toekomstige Bkl niet meer. Met de nieuwe formulering in artikel 5.129g Bkl wordt daarmee alsnog een beleidsneutrale omzetting gerealiseerd (dit artikel is aan het einde van dit bericht te vinden).

Doorschuiven van de onderzoekslast

Veel aspecten van de Ladder blijven dus hetzelfde onder de Omgevingswet. Wat wel verandert, is de grotere keuzevrijheid voor het moment van het doorlopen van de Ladder voor duurzame verstedelijking in het proces: de onderzoekslast. In de huidige wetgeving ligt de onderzoeklast bij de juridisch-planologische procedure, vaak de vaststelling van een nieuw bestemmingsplan. De Laddertoets moet dan opgesteld worden op basis van de maximale mogelijkheden van het bestemmingsplan. Het indicatieve programma van een concreet stedenbouwkundig of bouwplan kan daarbij niet altijd worden aangehouden, omdat het bestemmingsplan vaak meer mogelijk maakt dan wat het betreffende stedenbouwkundig plan laat zien.

De Omgevingswet biedt de mogelijkheid om onderzoeklasten meer te faseren en door te schuiven, bijvoorbeeld naar het moment van de gebruiksfunctiewijziging. Deze mogelijkheid lijkt op de huidige doorschuifmogelijkheid rondom het uitwerkings- of wijzigingsplan. Met de doorschuifmogelijkheid zal het (woon)programma ten tijde van de gebruiksfunctiewijziging veel concreter zijn en wordt het makkelijker om voor het concrete initiatief de kwantitatieve en kwalitatieve behoefte te beoordelen. Met name voor de kwalitatieve behoefte kan de beoordeling waarschijnlijk op een veel concretere manier plaatsvinden, bijvoorbeeld omdat de exacte prijsklassen en segmentering van woningen bekend zijn. Een belangrijke randvoorwaarde voor het doorschuiven van de onderzoekslast is dat aannemelijk moet zijn dat de beoogde toe te laten functies daadwerkelijk op de betreffende plek gerealiseerd kunnen worden. Het doorschuiven van de toepassing van de Ladder naar een later moment betekent overigens dat de locatie niet meetelt in het bestaande aanbod aan de betreffende stedelijke ontwikkeling. Het doorschuiven van de Laddertoets is dus niet helemaal zonder risico. De vraag-aanbodbalans kan in de praktijk immers verschillen van het moment van vaststellen van het omgevingsplan en het realisatiemoment van de ontwikkeling.

Start jij binnenkort met een plan dat valt aan te merken als nieuwe stedelijke ontwikkeling, of heb je nog vragen over de Ladder onder de Omgevingswet? Wij delen graag meer van onze ervaringen met jou en denken waar nodig met je mee. 

---

Artikel 5.129g (zorgvuldig ruimtegebruik en tegengaan van leegstand)

1. Dit artikel is van toepassing op een stedelijke ontwikkeling die bestaat uit de ontwikkeling of uitbreiding van een bedrijventerrein, een zeehaventerrein, een woningbouwlocatie, kantoren, een detailhandelvoorziening of een andere stedelijke voorziening en die voldoende substantieel is.
2. Voor zover een omgevingsplan voorziet in een nieuwe stedelijke ontwikkeling, wordt met het oog op het belang van zorgvuldig ruimtegebruik en het tegengaan van leegstand in het omgevingsplan rekening gehouden met:
   a. de behoefte aan die stedelijke ontwikkeling; en
   b. als die stedelijke ontwikkeling is voorzien buiten het stedelijk gebied of buiten het stedelijk groen aan de rand van de bebouwing van stedelijk gebied: de mogelijkheden om binnen dat stedelijk gebied of binnen dat stedelijk groen aan de rand van de bebouwing van stedelijk gebied in die behoefte te voorzien.
3. Voor de toepassing van het tweede lid, onder b, wordt tot het stedelijk gebied niet gerekend een stedelijke ontwikkeling waarvoor:
   a. op grond van het omgevingsplan een omgevingsvergunning voor een omgevingsplanactiviteit is vereist; en
   b. nog geen toepassing is gegeven aan het tweede lid.
4. Als een omgevingsplan voorziet in de vestiging van een dienst als bedoeld in artikel 1 van de Dienstenwet en de beoordeling van de behoefte aan een stedelijke ontwikkeling betrekking heeft op de economische behoefte, de marktvraag of de mogelijke of actuele economische gevolgen van die vestiging, heeft die beoordeling alleen tot doel na te gaan of de vestiging van een dienst in overeenstemming is met een evenwichtige toedeling van functies aan locaties.