Omgevingsvisie en omgevingsplan:
waarom je toch echt nu aan de slag moet
Het lijkt allemaal nog ver weg: uiterlijk in 2024 moet iedere gemeente een omgevingsvisie hebben vastgesteld en voor het omgevingsplan is 31 december 2029 de deadline. Maar er staan al eerder flinke veranderingen op stapel en daarom is het verstandig om nu al aan de slag te gaan. Hoe je zo’n visie en plan opstelt en welke manieren er zijn om een goede start te maken? Twee van onze planologen leggen het graag uit.
Waarom moeten we NU aan de slag?
Omgevingsvisie: zorgvuldigheid kost tijd
De omgevingsvisie is een langetermijnvisie voor de hele fysieke leefomgeving van een gemeente. Landschap, milieu, gezondheid, natuur, veiligheid, leefbaarheid, bereikbaarheid; de omgevingsvisie gaat over al deze -en nog meer- onderwerpen. Omdat deze visie zo veelomvattend is, is het belangrijk om voldoende tijd te nemen voor het proces, vertelt onze planoloog. Want zoveel thema’s; zoveel belanghebbenden. “Er is tijd nodig om een breed gedragen visie op te stellen. We merken dat participatie van inwoners, stakeholders en de gemeenteraad heel waardevol is, maar dat die goed gepland moet worden. Door op tijd te beginnen met het opstellen van een omgevingsvisie kun je ervoor zorgen dat je op het juiste moment in je proces de juiste input krijgt van de belanghebbenden. Zo heb je nog voldoende mogelijkheden om het proces zorgvuldig in te richten.”
Omgevingsplan: huidige procedures na juli ’22 niet meer geldend
Een omgevingsplan legt de juridische regels vast voor activiteiten die gevolgen (kunnen) hebben voor de fysieke leefomgeving. In 2029 moet elke gemeente een omgevingsplan hebben vastgesteld. Dat is nog ver weg, maar de overgangsfase begint al op 1 juli 2022. Alle gemeenten krijgen vanaf die dag via het wettelijk overgangsrecht een omgevingsplan van rechtswege; het tijdelijke omgevingsplan. Dit betekent dat de procedures zoals we die nu kennen niet meer mogelijk zijn. Afwijken van het geldende plan kan vanaf juli 2022 op 2 manieren: via een wijzigingsbesluit, of via een buitenplanse omgevingsplanactiviteit (opa). De eerste mogelijkheid is het makkelijkst toe te passen wanneer een raamwerk voor het omgevingsplan al gereed is. De tweede mogelijkheid, de opa, heeft als nadeel dat er een concreet bouwplan moet zijn, uitgewerkt in vergunningaanvraag. Voor de ontwikkeling van een paar woningen gaat dit waarschijnlijk nog wel lukken, maar voor een groter gebied is deze regeling veel te specifiek.
Onze andere planoloog benadrukt de noodzaak voor gemeenten om zo snel mogelijk een eigen omgevingsplan op te stellen: “Een basis-omgevingsplan is het minimale dat je op 1 juli nodig hebt: een raamwerk met een basisset aan regels, dat je gaandeweg verder kunt invullen en dat de basis vormt voor het vaststellen van wijzigingsbesluiten. Je kunt het je echt niet veroorloven om na 1 juli 2022 in een vacuüm terecht te komen waarin je geen instrumenten hebt om plannen uit te voeren. Kijk maar eens naar de woningbouwopgave. Die is zo groot dat we ons geen stilstand kunnen veroorloven. En dat is wat er vanaf juli 2022 gebeurt als we nu niets doen.”
“De woningbouwopgave is zo groot, je kunt het je echt niet veroorloven om na 1 juli 2022 in een vacuüm terecht te komen waarin je geen instrumenten hebt om plannen uit te voeren.”
De praktijk
Hoe komen we tot een omgevingsvisie?
Wij werken momenteel aan veel verschillende omgevingsvisies en geven graag een inkijkje in hoe wij dit aanpakken, bijvoorbeeld bij de gemeenten Heumen, Montferland en Brummen. Onze planoloog: “In Heumen zijn we al goed op weg met de omgevingsvisie en werken we toe naar de afronding van een belangrijke stap: het koersdocument. Het koersdocument geeft een eerste richting van de toekomstige fysieke ontwikkelingen weer en helpt om de nog te maken keuzes inzichtelijk te maken. Over die koers en de keuzes daarin, gaan we natuurlijk in gesprek met inwoners en stakeholders. Dat helpt ons om de koers nog scherper te formuleren. Eigenlijk zijn we dan al heel ver en hebben we alles voorbereid om de omgevingsvisie zelf te gaan opstellen”.
Onze planoloog vervolgt: “De gemeente Brummen heeft ervoor gekozen om eerst een beleidsneutrale versie van de omgevingsvisie op te stellen. Daarin brengen we al het huidige beleid met bijbehorende doelstellingen en ambities op thema’s en gebieden bij elkaar. Dit vormt het vertrekpunt om te gaan dromen over de toekomst en een nieuwe stip op de horizon te gaan zetten”. Ook onze andere planoloog is betrokken bij ons werk in Brummen: “Het mooie aan onze opdracht in Brummen is dat we gelijktijdig werken aan de basis voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. We zorgen er zo voor dat beide kerninstrumenten goed op elkaar aansluiten en één geheel vormen, onder andere door met dezelfde gebiedsindeling te werken.”
“Het koersdocument […] helpt om de nog te maken keuzes inzichtelijk te maken.”
Hoe maak je een omgevingsplan?
De eerste stap naar een omgevingsplan is het opstellen van een basis-omgevingsplan: een raamwerk met een basisset aan regels. Veel gemeenten beginnen met een pilot-omgevingsplan voor één kern. Onze andere planoloog vertelt: “In de gemeente Oude IJsselstreek begonnen we bijvoorbeeld met een pilot voor de kern Etten. Van daaruit zoomen we uit en gaan we steeds meer richting een basis-omgevingsplan voor de hele gemeente. Zodra dit er helemaal ligt kan de gemeente deze in in de komende jaren steeds verder gaan invullen. Wanneer je eenmaal een basis-omgevingsplan hebt, ben je als gemeente al zo ver!”.
“Wanneer je eenmaal een basis-omgevingsplan hebt, ben je als gemeente al zo ver!”
Alle juridische regels uit het (basis) omgevingsplan worden vanaf 1 juli gedigitaliseerd en gepubliceerd in het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Wij werken nu al met diverse softwarepakketten en zetten plannen om naar deze software. Hierdoor ontdekken we wat er nog beter kan en kunnen we de juridische regels nog beter opstellen. Dat helpt opdrachtgevers natuurlijk alleen maar verder. Onze andere planoloog is bovendien lid van één van de kernteams van de landelijke praktijkproef over standaarden voor het omgevingsplan. Deze proef vindt plaats in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). “Met deze praktijkproef onderzoeken we wat er nodig is om de overgang na 1 juli zo soepel mogelijk te laten verlopen”, vertelt onze andere planoloog.
Nog niet begonnen? Zo helpen we jou op weg
Naast dat wij intensief samen met gemeenten aan visies en plannen werken, denken we soms ook alleen mee bij vragen, of helpen we gemeenten op weg waar dat nodig is.
Routekaart
Onze andere planoloog: “Als een gemeente niet weet hoe ze het best kan starten met een omgevingsplan, dan geven wij tips en adviezen. Dat doen we bijvoorbeeld in de gemeente Buren, waar we aan de hand van een routekaart advies geven over hoe zij de transitieperiode na 1 juli zo goed mogelijk kan ingaan. Met concrete handvatten en acties.” Omdat de omgevingsvisie en het omgevingsplan nieuwe instrumenten zijn, is het opstellen ervan soms nog pionieren. Dat geldt zeker voor het omgevingsplan. Maar door een duidelijke route te bepalen en de juiste prioriteiten te stellen kunnen we onzekerheden omzetten in kansen.
Koersdocument
De gemeenten Duiven en Westervoort hebben we geholpen bij het opstellen van het koersdocument voor de omgevingsvisie. Onze planoloog: “De gemeenten vroegen ons om mee te denken over aansprekend kaartmateriaal om hun visie aan te scherpen en te verduidelijken. Dat hebben we met plezier gedaan”. Een heldere aanpak met goed doordachte tussenstappen, waarover inwoners, stakeholders en de gemeenteraad kunnen meedenken, zorgen ervoor dat visie en plan breed gedragen instrumenten kunnen zijn. Met een een basis-omgevingsplan ben je als gemeente al heel ver om ervoor te zorgen dat óók de komende jaren grote fysieke opgaven –zoals de woningbouwopgave– op gemeenteniveau aangepakt kunnen worden.
Een goed advies is het halve werk
Gaat jouw gemeente binnenkort ook van start met het opstellen van een omgevingsvisie of omgevingsplan? Of zijn jullie al bezig en hebben jullie vragen? Wij denken graag met jullie mee en zijn altijd te porren voor een adviesgesprek. Bel ons gerust als je eens van gedachten wilt wisselen!
“Adviesgesprekken geven veel energie, juist omdat je zoveel van elkaar kunt leren.”